อาหารสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน กินอย่างไรให้คุมนํ้าตาลอยู่
การควบคุมอาหารถือเป็นหัวใจสำคัญการคุมนํ้าตาลในผู้ป่วยเบาหวาน ตั้งแต่การเลือกอาหารที่เหมาะสม เทคนิคการกิน ไปจนถึงการหลีกเลี่ยงอาหารที่มีความเสี่ยงและไขความเข้าใจผิด เพื่อคุมนํ้าตาลให้ได้ผลจริง
เข้าใจโรคเบาหวาน และความสำคัญของการควบคุมอาหาร
โรคเบาหวานเป็นภาวะที่เซลล์ในร่างกายไม่สามารถนำนํ้าตาลในเลือดไปใช้เป็นพลังงานได้ตามปกติ ส่งผลให้ระดับนํ้าตาลในเลือดสูงเกินไป การควบคุมอาหารจึงเป็นสิ่งสำคัญในการช่วยรักษาระดับนํ้าตาลให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม พร้อมทั้งให้ร่างกายได้รับสารอาหารครบถ้วน ลดความเสี่ยงต่อโรคแทรกซ้อน เช่น เบาหวานขึ้นตา เบาหวานลงไต โรคหัวใจและหลอดเลือด และยังช่วยควบคุมนํ้าหนักให้อยู่ในระดับที่เหมาะสมอีกด้วย
หลักการรับประทานอาหารสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน
การรับประทานอาหารที่เหมาะสมสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน คือการเลือกกินอาหารให้ครบ 5 หมู่ กินตรงเวลาและครบ 3 มื้อ โดยควบคุมปริมาณอาหารแต่ละมื้อให้ใกล้เคียงกัน หลีกเลี่ยงการกินจุบจิบ เลือกเนื้อสัตว์ที่มีไขมันตํ่า เช่น ไก่หรือปลา ใช้นํ้ามันพืชแทนไขมันสัตว์ เลือกผลไม้ที่มีดัชนีนํ้าตาลตํ่า เช่น ฝรั่ง แก้วมังกร ชมพู่ และหลีกเลี่ยงอาหารรสเค็มหรือหวานจัด รวมถึงงดอาหาร และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
ดัชนีนํ้าตาล (Glycemic index) คือค่าที่ใช่บ่งบอกถึงความสามารถของอาหารที่ประกอบด้วยคาร์โบไฮเดรตว่ามีผลต่อการเพิ่มของระดับนํ้าตาลในเลือดภายใน 2-3 ชั่วโมง หลังการบริโภคอาหารชนิดนั้น โดยแบ่งได้ทั้งหมด 3 ระดับได้แก่
- ดัชนีนํ้าตาลตํ่า หรือ Low Glycemic index คือมีค่าอยู่ระหว่าง 1-55
- ดัชนีนํ้าตาลปานกลาง หรือ Medium Glycemic index คือมีค่าอยู่ระหว่าง 56-69
- ดัชนีนํ้าตาลสูง หรือ High Glycemic index คือมีค่ามากกว่า 70
ซึ่งการเลือกทานอาหารกลุ่มที่มีดัชนีนํ้าตาลตํ่า จะช่วยควบคุมระดับนํ้าตาลได้ดีกว่าอาหารกลุ่มที่มีดัชนีนํ้าตาลสูง
ตัวอย่างอาหารที่ควรเลือกรับประทาน
สำหรับอาหารที่ควรเลือกรับประทานในผู้ป่วยเบาหวานจะมีดังนี้
- อาหารประเภทผักผลไม้ที่มีกากใยสูง สำหรับผลไม้ควรเลือกที่มีดัชนีนํ้าตาลตํ่าได้แก่ ฝรั่ง แก้วมังกร ชมพู่ แอปเปิ้ลเขียว กล้วยนํ้าว้าและมะม่วงดิบ
- ธัญพืชที่มีกากใยสูง เช่นข้าวกล้อง ข้าวโอ๊ต บัควีต ขนมปังไม่ขัดสี และควินัว
- เนื้อสัตว์ไม่ติดมันที่มีคอเลสเตอรรอลตํ่า เช่น ไก่ ปลา ส่วนตัวของกุ้ง และไข่ขาว
- ไขมันดีจากถั่วต่าง ๆ และเมล็ดธัญพืช เช่น เมล็ดแฟลกซ์ เมล็ดเจีย เมล็ดฟักทอง เมล็ดทานตะวัน งา นํ้ามันมะกอก นํ้ามันปลา อะโวคาโด และปลาต่างๆ เช่นแซลมอน ทูน่า แมกเคอเรล
- อาหารที่อุดมด้วยโปรตีนชั้นดี เช่น ไข่ ถั่ว โยเกิร์ตที่ไม่มีนํ้าตาล นมจืด และผลิตภัณฑ์จากนมอื่น ๆ ที่มีไขมันและนํ้าตาลน้อย
โดยเมนูอาหารที่ผู้ป่วยเบาหวานเลือกรับประทานได้ในชีวิตประจำวัน เช่น
- ข้าวต้มกุ้ง หรือโจ๊กหมูสับ 1 ถ้วย ส้มเขียวหวาน 1 ผล
- แซนวิชผักโขม ไข่ และชีส แคนตาลูป 1 จานเล็ก กาแฟดำ หรือกาแฟใส่นํ้าไขมันตํ่า+นํ้าตาล 1 ช้อนชา
- ขนมปังโฮลวีท 1 แผ่น ไข่ดาว หรือไข่ต้ม 1 ฟอง ผักสลัด 1 จาน
- ก๋วยเตี๋ยวนํ้าหรือแห้ง 1 ชาม ผลไม้ที่ไม่หวาน 1 จานเล็ก
- ส้มตำไทย 1 จาน ไก่ย่างไม่ติดหนัง 1 ชิ้น ข้าวเหนียว 1 จานเล็ก (1/2 ถ้วย)
- ข้าวผัด 1 จาน ผักสลัด 1 จาน
- ข้าวกล้องหรือข้าวสวย 1 ทัพพี แกงส้มผักรวม / ผัดผักรวมกุ้ง / แกงจืดตำลึงเต้าหู้หมูสับ ปลานึ่ง หรือปลาเผา 1 ชิ้น
- ข้าวกล้องหรือข้าวสวย 1 ทัพพี ปลาทูทอด 1 ตัว และนํ้าพริก+ผักสดหรือผักลวก 1 จาน
ตัวอย่างอาหารที่ควรหลีกเลี่ยง เพื่อลดความเสี่ยงนํ้าตาลขึ้น
- อาหารที่มีไขมันและนํ้าตาลสูง เช่น ของทอด ของหวาน หรือฟาสต์ฟู๊ด
- อาหารที่มีโซเดียมสูง เช่น ขนมขบเคี้ยว บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป อาหารกระป๋อง
- ธัญพืชที่ผ่านการขัดสี เช่น ขนมปังขาว อาหารเช้าซีเรียลแบบนํ้าตาลสูง ข้าวขาว
- เนื้อสัตว์ติดมัน ติดหนัง เครื่องในสัตว์ และเนื้อที่ผ่านการแปรรูป เช่น ไส้กรอก แฮม เบคอน กุนเชียง หมูยอ แหนม
- เครื่องดื่มที่มีนํ้าตาล เช่น นํ้าผลไม้ นมเปรี้ยว ชานมไข่มุก นํ้าอัดลม เครื่องดื่มบำรุงกำลัง นมข้นหวาน
- เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ รวมทั้งยาดองเหล้า
- ผลไม้หวานจัด เช่น ละมุด ลำไข ขนุน ทุเรียน ลิ้นจี่ ผลไม้แห้ง ผลไม้เชื่อม ผลไม้แช่อิ่ม กวน ผลไม้หมักดอง ผลไม้กระป่อง
- นํ้ามันหมู นํ้ามันปาล์ม นํ้ามันมะพร้าว
- นมไขมันเต็มส่วน
เทคนิคการกินให้นํ้าตาลคุมอยู่
วิธีการวางแผนมื้ออาหารสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน เพื่อควบคุมระดับนํ้าตาลในเลือดให้อยู่ ได้แก่
วิธีที่ 1 แบ่งส่วนจานอาหารสุขภาพดี
เพื่อให้ผู้ป่วยวางแผนมื้ออาหารอย่างง่ายที่สุด คือการแบ่งสัดส่วนใจจานอาหาร เพียงใช้จานเส้นผ่าศูนย์กลาง 9 นิ้ว แล้วแบ่งส่วนอาหารดังนี้
- ½ ของจานเป็นผักที่มีแป้งตํ่า และผักสลัดทั้งหลาย
- ¼ ของจานเป็นโปรตีนจากเนื้อสัตว์
- ¼ ของจานเป็นธัญพืชเต็มเมล็ดหรือธัญพืชที่ไม่ผ่านการขัดสี
- เติมไขมันดีเล็กน้อย เช่นไขมันจากถั่ว
- เพิ่มสารอาหารให้ครบถ้วนด้วยผลไม้และผลิตภัณฑ์จากนมไขมันตํ่า
- ดื่มนํ้าเปล่าหรือเครื่องดื่มที่ไม่มีนํ้าตาล
วิธีที่ 2 นับคาร์โบไฮเดรต
อาหารจำพวกแป้ง และนํ้าตาลส่งผลให้ระดับนํ้าตาลในเลือดสูงขึ้น ดังนั้นการคำนวณปริมาณคาร์โบไฮเดรตที่ได้รับในแต่ละวัน จึงเป็นอีกวิธีในการควบคุมนํ้าตาลในเลือด และยังช่วยให้ผู้ป่วยที่ต้องได้รับอินซูลิน สามารถปรับปริมาณอินซูลินให้เหมาะสมได้
ความเชื่อผิด ๆ เกี่ยวกับอาหารในผู้ป่วยเบาหวาน
1. การรับประทานอาหารที่มีนํ้าตาลสูงทำให้เป็นเบาหวาน นอกจากการรับประทานอาหารที่มีนํ้าตาลสูงเป็นเวลานานจะทำให้เกิดเบาหวานได้แล้ว เบาหวานยังสามารถเกิดจากพันธุกรรม และการใช้ชีวิตอื่น ๆ ได้
2. ห้ามรับประทานอาหารที่มีรสหวาน หากรับประทานขนมหวาน หรือผลไม้ในสัดส่วนที่เหมาะสมร่วมกับการออกกำลังกาย หรือคุมอาหาร ก็ยังสามารถรับประทานอาหารที่มีรสหวานต่อได้
3. นํ้าตาลจากผลไม้ปลอดภัยทานได้ ผลไม้ที่มีรสหวาน ผลไม้อบแห้ง ผลไม้ตากแห้ง และผลไม้แปรรูปต่าง ๆ เป็นผลไม้ที่มีนํ้าตาลสูงจึงไม่ควรรับประทานในปริมาณมาก
4. นํ้าตาลในผู้ป่วยเบาหวานที่สามารถรับประทานได้ ผู้ป่วยเบาหวานสามารถรับประทานนํ้าตาลอื่นทดแทนนํ้าตาลทรายได้ โดยนํ้าตาลที่เลือกใช้ได้แก่
• แอสปาร์แตม ในปริมาณ 38 มิลลิกรัม สามารถให้ความหวานเท่ากับนํ้าตาล 2 ช้อนชา ซึ่ง USFDA อนุญาตให้ใช้ได้วันละ 50 มิลลิกรัมต่อนํ้าหนักตัว 1 กิโลกรัม แต่ทนความร้อนสูงไม่ได้จึงต้องใส่หลังประกอบอาหารแล้ว ส่วนใหญ่จะใช้ในปริมาณที่น้อยกว่านี้มาก สามารถใส่ในอาหาร หรือดื่มได้
• ฟรุคโตส เป็นนํ้าตาลผลไม้ที่มีรสหวานกว่านํ้าตาลทรายเกือบ 2 เท่า ทำให้ระดับนํ้าตาลในเลือดสูงช้ากว่านํ้าตาลทราย แต่ถ้ารับประทานในปริมาณมากอาจทำให้ระดับนํ้าตาล และระดับไขมันในเลือดสูงขึ้นได้
การควบคุมอาหารเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยรักษาระดับนํ้าตาลในเลือดของผู้ป่วยเบาหวานให้คงที่ และลดความเสี่ยงในการเกิดโรคแทรกซ้อน การเลือกอาหารที่มีดัชนีนํ้าตาลตํ่า ธัญพืชไม่ขัดสี และไขมันดี พร้อมลดหวาน มัน เค็ม และวางแผนมื้ออาหารอย่างเหมาะสม จะช่วยดูแลสุขภาพของผู้ป่วยให้ดีได้ในระยะยาว
เขียนบทความโดย ภญ.ฐิตาภา ภาษานนท์
อ้างอิง
1.สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย. ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคเบาหวาน [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: สมาคมโรคเบาหวานแห่งประเทศไทย; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.dmthai.org/new/index.php/sara-khwam-ru/understand-diabetes/understand-diabetes-2
2.โรงพยาบาลเปาโล. เบาหวาน กินอะไรได้บ้าง [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลเปาโล; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.paolohospital.com/th-th/kaset/Article/Details/เบาหวาน-กินอะไรได้บ้าง
3.โรงพยาบาลศิครินทร์. เบาหวาน [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลศิครินทร์; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.sikarin.com/health/เบาหวาน
4.โรงพยาบาลเจ้าพระยาสุวรรณภูมิ. โภชนาการกับการควบคุมเบาหวาน [อินเทอร์เน็ต]. สมุทรปราการ: โรงพยาบาลเจ้าพระยาสุวรรณภูมิ; [ไม่ทราบปีที่เผยแพร่] [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.princsuvarnabhumi.com/articles/content-diet-and-diabetes-control
5.โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย. ผลไม้รสหวาน ดัชนีนํ้าตาล [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย; [ไม่ทราบปีที่เผยแพร่] [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://kcmh.chulalongkornhospital.go.th/line/ผลไม้รสหวาน-ดัชนีนํ้าตาล
6. PrimoCare. อาหารผู้ป่วยเบาหวาน [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: PrimoCare; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://primocare.com/อาหารผู้ป่วยเบาหวาน
7.โรงพยาบาลพญาไท. ตัวอย่างการวางแผนมื้อ [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลพญาไท; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.phyathai.com/th/article/3134-ตัวอย่างการวางแผนมื้อ
8.โรงพยาบาลพญาไท. ผู้ป่วยเบาหวานควรทานข [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลพญาไท; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.phyathai.com/th/article/3133-ผู้ป่วยเบาหวานควรทานข
9.โรงพยาบาลศิริราชปิยมหาราชการุณย์. Diabetes facts [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลศิริราชปิยมหาราชการุณย์; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.siphhospital.com/th/news/article/share/diabetes-facts
10.โรงพยาบาลกรุงเทพ. Diabetes myths and facts [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลกรุงเทพ; [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.bangkokhospital.com/content/diabetes-myths-and-facts
11.โรงพยาบาลพญาไท. ผู้ป่วยเบาหวานควรทานข้าวอย่างไร [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: โรงพยาบาลพญาไท; [ไม่ทราบปีที่เผยแพร่] [สืบค้นเมื่อ 4 พ.ค. 2025]. เข้าถึงได้จาก: https://www.phyathai.com/th/article/3133-ผู้ป่วยเบาหวานควรทานข้าวอย่างไร
